Ipan xihuitl 13 Tochtli (1518), Mexico-Tenochtitlan huehcapan altepetl. Ye huecauh, zan altepetontli nepan Tetzcoco atezcatl. Inin ialtepenanyo in Excan Tlahtoloyan, ye tlahtoani, ye cecentlalia miec in centzonxiquipilli tlatlaca intlalcalaquil. Ompa chantiah cempohualli huan macuilxiquipilli miltecah, tlamatilizmatinimeh, pochtecah, yaoquizqueh, tlamacazqueh ihuan pipiltin. Zan cana huey altepetl yuhquin Tenochtitlan.
Axcan itoca Mexico Altepeco.
Ye omopolihui huehue Tenochtitlan. ¿Quenin in ixtli, in yollotl in atezcaltepetl, in tlachihualaltepetl? In huehuetlacuilolli, in huehuetlamanmatiliztli, in tlatlaca intlamatiliz techpalehuih ma ticmatiz, ma tiyoltiaz occehpa in cualaltepetl ye omic.
Ahmo neneuhqui in quenin tinemih axcan, zatepan centzontli huan macuilpohualxihuitl. Xiquitta inin tlacuilolli, xiyolmati in iztayehecatl iahuializ, in chillatemalahuializtli. Xiyolcaqui icaquiliz in nahuatlahtolli, icaquiliz in quenin acalli pano, icaquiliz totomeh incuic mopan in cuahuipan. Xicmati tonalli moxipan. In tlatlaca moquentih ica ichcayoyomitl, yehuan tequitih milpan, tlacuachihuah, tlanamacah, tlachichihuah cuahuitl icehuallan, cuachcalli icehuallan.
Tenochtitlan yectli imachiyo. Cecen calpulli cualchihualo, quipia itianquizco, itemachtialoyan, itequiloyan. Cuitlahuiah in apipilhuaztin, ma tlatlaca, ma tlamantin cualli tlaitquitl. Ohpan, apantipan nehnemih in mexicah.
Xiquitta huey calli, ahmo neneuhcayotica in macehualcallli. Huel xiquitta huey teocalli ome imomoztlan, noihuan miectin in clapulteocaltin. Huey Teocalco altepetl iyollo. Teocalnacaztla tlatocan, ompa nemi tlahtoani motenehua Motecuhzoma Xocoyotzin. Ompa noihuan occequintin teocalli, calmecac ihuan telpochcalli, xochimilli huan yolcacalli.
Mictlampa ye omotzinti Tlatelolco altepetl, Tenochtitlan icniuh, icoaltepeco. Hueyac in ome altepemeh huan axcan omocentiliqueh. Tlatelolco in Tenochtitlan ipacholo.
Tlatelolco huey tianquizco, ompa monamaca cualli tlamantli, cenca huehca tlamantli.
Mexico Tepenahuac itenco xiuhtepemeh, yuhquin Popocatepetl ihuan Iztaccihuatl. Intepexillanco nehnemih quiahuiatl, ameyalatl. Ompa yollotl in Mexico Tepenahuac poyecatl. Ihuecapanca huel macuiltzontli metro hueyaixco.
Atezcaltepetl ca yaoyotl atl ihuicpa. Apantli, apipilhuaztli huan ce 16 kilómetro atenantli quinmacah in mexicah tepehca yecatl. Poyecatl tlahuicopa mopia. Aohtli chipahuacatl huica ixquichca Chapultepec.
Mexicah tlachihualmilpan chihuah. Yehuan tzotzoh atzotzontin atezcatitlan. Niman tlalhuiah ihuan ompa chinampan centocah, etocah, quitocah ayotli, chilli huan xochitl.
Chinampatica, altepetl hueya huan miectin itlatlaca.
Ye cenca huecauhtica altepetzitzin ihuan huey altepemeh cateh in Mexico Tepenahuac. Tenochtitlan, Tlacopan ihuan Tetzcoco cateh Excan Tlahtoloyan. Huey apanohtin tenchuih in apancatlalli huan in tlalpan in Tlacopan, Azcapotzalco, Tepeyacac ihuan huehcampa.
Mexico Altepeco omocalmana ipan Tenochtitlan itzinco. Teteocal inhuehuetehuan yancuic caltin omochiuh zatepan caxtillan yaoyotl. Ye huacqui in atezcatl, axcan apanohtli zan tlalohtli. Zan achi mani in huehue atlepetl. Dron tlahuitlacuilolli techpalehui tiquittazqueh in yalhuaya altepetl ihuan axcan altepetl. ¿Quenin neneuhqueh?
Xicolinia in cursor ma tiquittaz in ome tlacuilolli.
Nochi Mexico Tepenahuac tlecuilli mocehuia huan zan ce tlecuezalotl motetlalia ipan xiuhmolpilli, ompohualli huan matlacomome xihuitl. Inin tlateomatiliztli motenehua Toxiuhmolpia.
Ipan 2 Acatl xihuitl (1507) zatlatzacui huehue xiuhmolpilli.
Ce huan centlahco xihuitl onichiuh inin tequiliztli.
Nitlazohcamatic inhuicpa:
Paul Guinan
Michael E. Smith
Ian Mursell (mexicolore.co.uk)
Gerardo Gutierrez
Barbara E. Mundy
Tomas Filsinger
Patricia Murrieta-Flores
Mariana Favila Vázquez
José Luis de Rojas
Israel Hinojosa Baliño
Enrique Ortiz
@Lycaones
Gina Torres-Alves
Oswaldo Morales Napoles
Aldo Sauza
Inin tlacuilolli CC BY 4.0 (Creative Commons Atribución 4.0 Internacional).
Quihtoznequi tihueli ticuiz intla ticualihtoz ahquin oquinchiuh.
In ixtli, in yollotl in Tenochtitlan • Thomas Kole, 2023